1 minute
Κάνει η μουσική τα παιδιά πιο έξυπνα;
Όταν ο Άλμπερτ Αϊνστάιν ρωτήθηκε για τη θεωρία της σχετικότητας
Το διαισθάνθηκα. Και η μουσική ήταν η δύναμη πίσω από αυτή τη διαίσθηση. Η ανακάλυψή μου ήταν αποτέλεσμα μουσικής αντίληψης.
Μουσική και εγκέφαλος.
Η ενασχόληση με την μουσική, λέει ο Θανάσης Δρίτσας, καρδιολόγος στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο και συνθέτης προάγει την περαιτέρω ανάπτυξη του όγκου του εγκεφάλου αλλά και της παρεγκεφαλίδας με αποτέλεσμα βελτίωση του συντονισμού κινήσεων και της μνήμης. Σημαντική διαφορά παρουσιάζεται ως προς την ποσότητα της φαιάς ουσίας στον εγκέφαλο σε άτομα που είχαν εμπλακεί σε συστηματικές μουσικές δραστηριότητες από πολύ μικρή ηλικία σε σχέση με άτομα που δεν ασχολήθηκαν με τη μουσική.
Σημαντική διαφορά ως προς την ποσότητα της φαιάς ουσίας στον εγκέφαλο.
Σας φαίνεται υπερβολικό και παρατραβηγμένο; Ναι, κι εμένα έτσι θα μου φαινόταν. Αν όμως κοιτάξουμε αναλυτικά τις έρευνες που έχουν γίνει και που αφορούν ξεχωριστά κάθε μέρος της γνωστικής ικανότητας των παιδιών, τότε τα στοιχεία που μόλις ακούσατε μοιάζουν πιο λογικά.
Ξεκινάμε εξετάζοντας ξεχωριστά κάθε τομέα. Ας το δούμε ως γονείς. Ως γονείς, λοιπόν, μας ενδιαφέρει πρώτα-πρώτα η μαθησιακή ικανότητα των παιδιών. Ποιο είναι αυτό που κυρίως μας απασχολεί, όταν το παιδί μας ξεκινάει το σχολείο; Για ποια μαθήματα έχουμε αγωνία -θα τα καταφέρει το παιδί; δεν θα τα καταφέρει;- Υποθέτω για όλους είναι πάνω κάτω το ίδιο. Να είναι καλό στα μαθηματικά, στη γλώσσα, κι ύστερα τα άλλα είναι θέμα διαβάσματος και μνήμης. Τρία πράγματα λοιπόν: γλώσσα, μαθηματικά, μνήμη.
Η σύγχρονη νευρο-επιστήμη (cognitive neuroscience) αποδεικνύει σήμερα αυτό το οποίο οι Αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν εμπειρικά δηλ. ότι η μουσική εκπαίδευση και ακρόαση δεν καλλιεργεί μόνο τις καθαρά μουσικές δεξιότητες, αλλά βελτιώνει και προάγει πολλαπλές δεξιότητες. Δεν ήταν τυχαίο ότι οι αρχαίοι Έλληνες τοποθετούσαν τη μουσική στον κορμό της παιδείας, θεωρώντας ότι η ιδανική παιδεία πρέπει να περιλαμβάνει μουσική για το νου και φυσική άσκηση για το σώμα.
Τη θετική σχέση ανάμεσα στη μουσική εκπαίδευση και τις επιδόσεις σε άλλα πεδία βεβαίωσαν διάφορες έρευνες, ανάμεσα στις οποίες και αυτή του Πανεπιστημίου του Long Island. Σύμφωνα με την έρευνα που δημοσίευσαν το καλοκαίρι του 2009 στο περιοδικό «Psychology of Music»: μαθητές που για 3 συνεχόμενα χρόνια έκαναν πιάνο παρουσίασαν βελτίωση στην ικανότητα ανάγνωσης, στη λεκτική έκφραση και στη μαθηματική σκέψη σε σχέση με τους μαθητές που δεν είχαν παρακολουθήσει μουσικά μαθήματα.
Ομιλία και ανάγνωση
Ξεκινάμε με το θέμα της ομιλίας και της ανάγνωσης, που μας απασχολεί κυρίως στις πολύ μικρές ηλικίες. Σύμφωνα λοιπόν με τα αποτελέσματα της έρευνας που έγινε από επιστήμονες του πανεπιστημίου Northwestern του Σικάγο και την καθηγήτρια νευροεπιστήμης (και ερασιτέχνη μουσικό) Νίνα Κράους, η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, βελτιώνοντας γενικότερα την ευαισθησία του εγκεφάλου σε όλους τους ήχους, έχει ως αποτέλεσμα να βελτιώνεται η ικανότητα λόγου και ανάγνωσης των παιδιών, συμπεριλαμβανομένων και όσων πάσχουν από αυτισμό και δυσλεξία.
Οι ερευνητές βρήκαν ότι το τμήμα του εγκεφάλου που ερμηνεύει τους ήχους, ο ακουστικός φλοιός, ανταποκρίνεται ταχύτερα στους ανθρώπους με μουσική εκπαίδευση. Άρα, αυτοί που έχουν μουσική εκπαίδευση είναι σε θέση να ξεχωρίζουν καλύτερα τα διαφορετικά μοτίβα ήχων ανάμεσα στον τεράστιο όγκο πληροφοριών που κατακλύζουν συνεχώς τον εγκέφαλο μέσω των αισθήσεων.
Γι’ αυτό, όπως επισημαίνει η έρευνα, τα νευρικά συστήματα των μουσικών είναι πιο αποτελεσματικά στο να χρησιμοποιούν αυτά τα μοτίβα τόσο στην μουσική όσο και -αυτό μας ενδιαφέρει κυρίως εδώ- στο λόγο.
Δύο έρευνες άλλωστε από το Πανεπιστήμιο «Duke» έδειξαν ότι οι μουσικές κλίμακες που χρησιμοποιούνται συχνότερα ανά τους αιώνες είναι εκείνες που τείνουν να μιμούνται τη φυσιολογία της ανθρώπινης φωνής. Επομένως, εικάζουν οι επιστήμονες, καταλαβαίνουμε τα συναισθήματα που εκφράζονται μέσω της μουσικής, επειδή η μουσική μιμείται τον τρόπο που αυτά εκφράζονται μέσω της ομιλίας.
Η έκθεση και η εξάσκηση στη διάκριση των διαφορών του τονικού ύψους στη μουσική, δηλαδή με απλά λόγια το να αναγνωρίζει κάποιος τις νότες, επηρεάζει την ικανότητα των παιδιών να καταλάβουν την ομιλία και το λόγο. Επιπλέον τα παιδιά με μουσική μόρφωση μπορούν πιο εύκολα να αντιληφθούν τις λεπτές διαφοροποιήσεις του προφορικού λόγου που μεταφέρουν κάποιο σημασιολογικό περιεχόμενο.
Έρευνα που έγινε από επιστήμονες στο Χόνγκ Κόνγκ αποδεικνύει ότι τα παιδιά που στα 12 χρόνια τους είχαν ήδη 6 χρόνια μουσικής εμπειρίας γνώριζαν πολύ περισσότερες λέξεις από τα άλλα διαθέτοντας ιδιαίτερα πλούσιο λεξιλόγιο.
Μαθηματικά
Ξεκινάμε με το θέμα της ομιλίας και της ανάγνωσης, που μας απασχολεί κυρίως στις πολύ μικρές ηλικίες. Σύμφωνα λοιπόν με τα αποτελέσματα της έρευνας που έγινε από επιστήμονες του πανεπιστημίου Northwestern του Σικάγο και την καθηγήτρια νευροεπιστήμης (και ερασιτέχνη μουσικό) Νίνα Κράους, η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, βελτιώνοντας γενικότερα την ευαισθησία του εγκεφάλου σε όλους τους ήχους, έχει ως αποτέλεσμα να βελτιώνεται η ικανότητα λόγου και ανάγνωσης των παιδιών, συμπεριλαμβανομένων και όσων πάσχουν από αυτισμό και δυσλεξία.
Οι ερευνητές βρήκαν ότι το τμήμα του εγκεφάλου που ερμηνεύει τους ήχους, ο ακουστικός φλοιός, ανταποκρίνεται ταχύτερα στους ανθρώπους με μουσική εκπαίδευση. Άρα, αυτοί που έχουν μουσική εκπαίδευση είναι σε θέση να ξεχωρίζουν καλύτερα τα διαφορετικά μοτίβα ήχων ανάμεσα στον τεράστιο όγκο πληροφοριών που κατακλύζουν συνεχώς τον εγκέφαλο μέσω των αισθήσεων.
Γι’ αυτό, όπως επισημαίνει η έρευνα, τα νευρικά συστήματα των μουσικών είναι πιο αποτελεσματικά στο να χρησιμοποιούν αυτά τα μοτίβα τόσο στην μουσική όσο και -αυτό μας ενδιαφέρει κυρίως εδώ- στο λόγο.
Δύο έρευνες άλλωστε από το Πανεπιστήμιο «Duke» έδειξαν ότι οι μουσικές κλίμακες που χρησιμοποιούνται συχνότερα ανά τους αιώνες είναι εκείνες που τείνουν να μιμούνται τη φυσιολογία της ανθρώπινης φωνής. Επομένως, εικάζουν οι επιστήμονες, καταλαβαίνουμε τα συναισθήματα που εκφράζονται μέσω της μουσικής, επειδή η μουσική μιμείται τον τρόπο που αυτά εκφράζονται μέσω της ομιλίας.
Η έκθεση και η εξάσκηση στη διάκριση των διαφορών του τονικού ύψους στη μουσική, δηλαδή με απλά λόγια το να αναγνωρίζει κάποιος τις νότες, επηρεάζει την ικανότητα των παιδιών να καταλάβουν την ομιλία και το λόγο. Επιπλέον τα παιδιά με μουσική μόρφωση μπορούν πιο εύκολα να αντιληφθούν τις λεπτές διαφοροποιήσεις του προφορικού λόγου που μεταφέρουν κάποιο σημασιολογικό περιεχόμενο.
Έρευνα που έγινε από επιστήμονες στο Χόνγκ Κόνγκ αποδεικνύει ότι τα παιδιά που στα 12 χρόνια τους είχαν ήδη 6 χρόνια μουσικής εμπειρίας γνώριζαν πολύ περισσότερες λέξεις από τα άλλα διαθέτοντας ιδιαίτερα πλούσιο λεξιλόγιο.
Μνήμη
Ο όρος μνήμη περιγράφει ένα νοητικό σύστημα που αποθηκεύει, οργανώνει, τροποποιεί και κωδικοποιεί τις πληροφορίες που προσλαμβάνονται μέσω των αισθήσεων. Η μνημονική λειτουργία επηρεάζεται από πολλούς και ποικίλους παράγοντες. Ένας είναι η μουσική, που ενεργοποιεί αρκετές εγκεφαλικές περιοχές, με κυριότερες αυτές που ευθύνονται για την επεξεργασία των ακουστικών μηνυμάτων.
Ας ρίξουμε μια ματιά στα πεδία της μνήμης που δεν σχετίζονται με τη μουσική, αλλά με τη λεκτική μνήμη, τα μαθηματικά, τη γραφή και την ανάγνωση.
Το φαινόμενο Mozart
Μία έρευνα ομάδας νευροβιολόγων του Πανεπιστημίου «Irvine» της Καλιφόρνια, με τίτλο «Music and spatial task performance: a causal relationship», που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Nature» τo 1993. Σύμφωνα με αυτήν, η ακρόαση μιας συγκεκριμένης σονάτας του Mozart (σονάτα Κ. 448 για δύο πιάνα) βελτιώνει την ικανότητα επεξεργασίας προβλημάτων που σχετίζονται με ανώτερες γνωστικές λειτουργίες (μνήμη, σκέψη, λογική). Μεταγενέστερες έρευνες έδειξαν ότι το άκουσμα της μουσικής του Mozart στην πραγματικότητα βελτιώνει τις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες για λίγα μόνο ώρα. Μιλάμε λοιπόν για ένα παροδικό αποτέλεσμα.
Αντιθέτως, τα αποτελέσματα είναι μόνιμα όταν δεν ακούμε απλώς μουσική, αλλά μαθαίνουμε ένα μουσικό όργανο.
Οι επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο «McMaster» που μελέτησαν παιδιά 4-6 ετών που έκαναν μαθήματα μουσικής για ένα χρόνο, υποστηρίζουν ότι τα συγκεκριμένα πεδία μνήμης είναι βελτιωμένα στα παιδιά αυτά.
Αφήνοντας το θεωρητικό μέρος και την απλή αναφορά συμπερασμάτων, ας δούμε τώρα ένα παράδειγμα έρευνας σε σχέση με τα παραπάνω:
Οι κινέζοι Ho και Chan μελέτησαν αγόρια ηλικίας 6-15 ετών, δεξιόχειρες, μαθητές του ίδιου σχολείου. Απ’ αυτά, με τυχαία επιλογή,(είναι σημαντικό) τα 45 πήραν μουσική εκπαίδευση, ήταν μέλη μαθητικής ορχήστρας ή χορωδίας και διδάσκονταν φλάουτο ή βιολί κάθε εβδομάδα για 1 ως 5 χρόνια. Τα υπόλοιπα παιδιά δεν είχαν λάβει καμιά μουσική εκπαίδευση. Σε όλους τους συμμετέχοντες διαβάστηκε μια λίστα από 16 λέξεις και μετά από 10 λεπτά τους ζητήθηκε να ανακαλέσουν όσες περισσότερες λέξεις μπορούσαν. Η ίδια διαδικασία επαναλήφθηκε μετά από 30 λεπτά. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η ομάδα με τη μουσική εκπαίδευση μπορούσε να ανακαλέσει πολύ περισσότερες λέξεις από την ομάδα ελέγχου. Οι συγκεκριμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτό οφείλεται στη μουσική εκπαίδευση. Εξαιρετικά σημαντικό είναι επίσης ότι ο αριθμός των λέξεων που μπόρεσαν να ανακαλέσουν τα παιδιά είναι ανάλογος με τα χρόνια της μουσικής τους εκπαίδευσης. Όσο περισσότερα ήταν τα χρόνια της μουσικής τους εκπαίδευσης, τόσο περισσότερες λέξεις είχαν ανακαλέσει. Αυτά οδήγησαν τους ερευνητές να υποθέσουν ότι πρέπει να υπάρχει κάποιος βιολογικός σύνδεσμος μεταξύ μνήμης και μουσικής.
Από την άλλη, αφήνοντας προς το παρόν τις έρευνες και τους δύσκολους επιστημονικούς όρους και κοιτάζοντας τα πράγματα πιο απλά και πρακτικά, βλέπουμε ότι η εκμάθηση μουσικής απαιτεί πολλές δεξιότητες: συγκέντρωση, προσοχή, μνήμη, συντονισμό, πειθαρχία. Είναι επόμενο λοιπόν όταν το παιδί εξασκείται χρόνια σ’ ένα μουσικό όργανο, τα οφέλη από το συνδυασμό συγκέντρωσης, προσοχής, μνήμης, συντονισμού και πειθαρχίας να διαρκούν περισσότερο και να μην αφορούν πια μόνο τις μουσικές του ικανότητες αλλά ένα ευρύτερο πεδίο. Με άλλα λόγια, τα μαθήματα μουσικής είναι ένα «εργαλείο» που μπορεί να δυναμώσει ή, σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, να ξεκλειδώσει δυνατότητες του εγκεφάλου που αλλιώς δεν θα ενεργοποιούνταν.
Εξετάσεις για το πανεπιστήμιο.
Τα στατιστικά που έχουμε εδώ αφορούν τα αμερικανικά πανεπιστήμια.
Σύμφωνα με τα στατιστικά, το 2002 οι μαθητές με γνώση μουσικών οργάνων πέτυχαν στις εξετάσεις για τα αμερικανικά πανεπιστήμια υψηλότερες βαθμολογίες κατά 57 πόντους στη γλώσσα και 41 πόντους στα μαθηματικά.
Στις ίδιες εξετάσεις τα παιδιά που είχαν επιλέξει στο σχολείο τη μουσική ως μάθημα ειδίκευσης, (music majors), είχαν τις περισσότερες επιτυχίες στις ιατρικές σχολές, από αυτά που είχαν επιλέξει ως κύρια άλλα μαθήματα, σύμφωνα με το φυσικό και βιολόγο Lewis Thomas , ο οποίος έκανε τη στατιστική μελέτη. Ο Lewis Thomas βρήκε ότι 66% από τους μουσικούς που έκαναν αίτηση για τις ιατρικές σχολές έγιναν δεκτοί, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό εισαγωγής των υπόλοιπων παιδιών με άλλες ειδικεύσεις είναι πολύ μικρότερο. Πχ από τους βιολόγους μόνο το 44% έγιναν δεκτοί.
Μια έρευνα σε 7.500 υποψηφίους για τα αμερικανικά πανεπιστήμια έδειξε ότι τα παιδιά με κύριο μάθημα τη μουσική έγραψαν στις εξετάσεις τους μεγαλύτερους βαθμούς από όλα τα άλλα παιδιά με διακρίσεις, όπως αυτά της γλώσσας, μαθηματικών, φυσικής, βιολογίας, κλπ.
Ο Fred Hargadon, του Πανεπιστημίου Stanford είπε σε μια συνέντευξη το 1983 σχετικά με τα κριτήρια επιλογής των μαθητών που γίνονται δεκτοί στο φημισμένο πανεπιστήμιο: Αναζητούμε από τους υποψήφιους αυτούς που έχουν συμμετάσχει σε ορχήστρες σύγχρονης ή κλασικής μουσικής, χορωδίες και θεατρικές ομάδες. Δείχνει ένα επίπεδο ενέργειας και τη δυνατότητα να οργανώσουν το χρόνο τους, πράγμα που μας ενδιαφέρει πολύ. Δείχνει ότι μπορούν να αντεπεξέλθουν στις ακαδημαϊκές απαιτήσεις και συγχρόνως να μελετήσουν και κάτι άλλο. Σημαίνει ότι αυτοί οι ξεχωριστοί μαθητές ξέρουν ήδη πώς να ενεργοποιούνται και αυτό είναι το είδος του φοιτητικού περιβάλλοντος που θέλουμε να έχουμε.
Ψυχική υγεία-συναισθηματική ωρίμανση.
Η επίδραση της μελωδίας στο συναισθηματικό μας κόσμο είναι άμεση. Η συναισθηματική αντίδραση του εγκεφάλου στη μουσική ξεκινά σε μόλις 250 χιλιοστά του δευτερολέπτου από το άκουσμά της, δηλαδή είναι το ίδιο γρήγορη με τα αντανακλαστικά μας μπροστά στον κίνδυνο.
Η μουσική ακρόαση (αυτό ισχύει όχι μόνο για τα παιδιά, αλλά και για τους μεγάλους) και ιδιαίτερα της όπερας φαίνεται να την ηρεμεί την καρδιά, αφού μειώνει τους παλμούς της, ελαττώνει την πίεση του αίματος και εξασφαλίζει την πιο ομαλή ροή του.
Επίσης, η μουσική ενεργοποιεί την απελευθέρωση ενδορφινών στον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα να μειώνονται τα επίπεδα των ορμονών του στρες και η ένταση του πόνου.
Έρευνα σε φοιτητές 19-28 ετών επιβεβαιώνει την ευεργετική επίδραση της κλασικής μουσικής στην αντιμετώπιση των προβλημάτων ύπνου.
Από την άλλη, η μουσική εξάσκηση, με τις τεχνικές ασκήσεις και την πρακτική με μουσικά όργανα, καλυτερεύει την ευκαμψία και την ευκινησία της κίνησης και του συντονισμού μεταξύ του αυτιού και του χεριού. Επίσης, καλυτερεύει τη διάκριση και τη συνεργασία μεταξύ οπτικής και ακουστικής ικανότητας.
Η πρακτική της μουσικής επιτρέπει τη διεύρυνση των συναισθηματικών ικανοτήτων του μαθητή. Τον ενθαρρύνει να εξερευνήσει και να εκφράσει τα αισθήματά του. Του επιτρέπει να εξωτερικεύσει τον ψυχικό του κόσμο και να αναγνωρίσει το δυναμικό του . Ενισχύει τη συνείδησή του πάνω στην ιδιαιτερότητά του.
Πώς γίνεται αυτό;
Σύμφωνα με μια έρευνα που έγινε το 1999 από το πανεπιστήμιο McGill, οι μαθητές που έκαναν μαθήματα πιάνου για τρία τουλάχιστον χρόνια είχαν αρκετά περισσότερο ανεπτυγμένο το αίσθημα αυτοεκτίμησης από τους άλλους. Πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τους ερευνητές αυτής της εργασίας τα αποτελέσματα αυτά δεν συνδέονται καθόλου με άλλους παράγοντες, όπως το οικογενειακό εισόδημα, το φύλο, το επίπεδο της οικογένειας ή το επάγγελμα των γονέων. Συνδέονται όμως με το γεγονός ότι όλα αυτά τα παιδιά είχαν δικό τους πιάνο για την εξάσκησή τους, έπαιρναν συχνά μέρος σε ρεσιτάλ μουσικής και είχαν κάποιον δάσκαλο μουσικής με πραγματικό ενδιαφέρον για την πρόοδό τους.
Όλα αυτά συνετέλεσαν στο να έχουν υψηλότερη αυτοεκτίμηση.
Το θέμα της κοινωνικοποίησης
Η διδασκαλία της μουσικής και ιδιαίτερα η συμμετοχή του μαθητή σε μουσικά σύνολα συμβάλλει στη δυναμική ενσωμάτωσή του στην κοινωνία.. Επιπλέον ευνοεί την απόκτηση ικανοτήτων και στάσεων, όπως το πνεύμα κριτικής.
Εξάλλου, η διδασκαλία της μουσικής μπορεί να γίνει ένα μέσο εξερεύνησης της διαφορετικότητας πάνω στην κουλτούρα οποιασδήποτε κοινότητας και να συντελέσει στη διεύρυνση της σκέψης και της νοοτροπίας, στο σεβασμό προς όλους τους ανθρώπους.
Ευρηματικότητα
Η διδασκαλία της μουσικής τροφοδοτεί το άνοιγμα προς την καινοτομία και ελαστικότητα στην επίλυση προβλημάτων.
Έρευνα από το Πανεπιστήμιο «Vanderbilt» έδειξε ότι οι επαγγελματίες μουσικοί έχουν πιο δημιουργική σκέψη σε σχέση με τους μη μουσικούς. Οι μουσικοί φαίνεται ότι βρίσκουν πιο ευφάνταστες λύσεις σε διάφορα προβλήματα: Σε ένα από τα πειράματα έπρεπε να βρουν νέες χρήσεις σε ορισμένα οικιακά αντικείμενα. Η ομάδα των μουσικών ήταν αυτή που βρήκε τις πιο πρωτότυπες χρήσεις.
Θεωρώ ότι το αρχικό ερώτημα “κάνει η μουσική τα παιδιά πιο έξυπνα;” έχει ήδη απαντηθεί. Η μουσική κάνει τα παιδιά όχι μόνο πιο έξυπνα, αλλά και πιο ισορροπημένα, ήρεμα, ευρηματικά, κοινωνικά ευαίσθητα και ονειροπόλα.
Κι ας μην ξεχνάμε τα λόγια ενός πραγματικά έξυπνου ανθρώπου:
Αν δεν ήμουν φυσικός, θα ήμουν μάλλον μουσικός. Συχνά σκέφτομαι μουσικά. Ονειροπολώ με τη μουσική. Αντιλαμβάνομαι τη ζωή με όρους μουσικής
Άλμπερτ Αϊνστάιν
με Αναστάσιμες ευχές το Δ.Σ
Σύλλογος Γονέων Μουσικού Σχολείου Αργολίδας ΄΄ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΜΑΝΟΣ΄΄