Ακόμα μία χρονιά έφτασε στο τέλος της, λέμε εμείς οι «κοινοί θνητοί» που δεν έχουμε εντρυφήσει στη Φυσική ή στη Φιλοσοφία, ή ακόμα όσοι δεν έχουμε κάποια στέρεη και παγιωμένη αντίληψη περί Χρόνου λόγω θρησκευτικών πεποιθήσεων. Με διαφορά ωρών, σχεδόν ολόκληρος ο πλανήτης θα ακολουθήσει τη σύμβαση και θα εορτάσει την αυγή του νέου έτους (στην Κίνα αυτό θα συμβεί εφέτος στις 22 Ιανουαρίου). Σε αυτή την παγκόσμια γιορτή που σηματοδοτεί το τέλος μιας πλήρους περιστροφής της Γης γύρω από τον Ήλιο, ο καθένας από εμάς θα αποχαιρετήσει συμβολικά τις 365 ημέρες που πέρασαν μέσα σε αυτό το χρονικό πλαίσιο, θα υψώσει το ποτήρι του και θα ευχηθεί για τις επόμενες 365 μέρες. Ίσως κάνουμε μια μικρή ανασκόπηση, την αυτοκριτική μας -η εποχή μας δεν την ευνοεί, κάποιοι γενναίοι θα την τολμήσουν.

Η γιορτή δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για να αναρωτηθούμε τι είναι Χρόνος.

Αλλά, τέλος πάντων, αν όχι τώρα, πότε;..

Ο Πλωτίνος ορίζει τον χρόνο ως εικόνα της ασάλευτης αιωνιότητας, η οποία, όμως, δεν νοείται πλέον ως στασιμότητα, αλλά ως «πυρετώδης κίνησις». Η αιωνιότητα, έτσι, εκλαμβάνεται ως η ενότητα των πάντων στον νοητό κόσμο, «η νοητή πραγματικότητα του υποκειμένου». Τα ιστορικά δρώμενα αποκτούν, δηλαδή, νόημα, στο μετά των πραγμάτων. Το παρόν γίνεται εκείνος ο τόπος όπου εντοπίζονται μαζί ο Χρόνος και η αιωνιότητα.

Με τον Αυγουστίνο ο Χρόνος γίνεται ατομικό βίωμα:

«Τι είναι, λοιπόν, ο χρόνος; Αν δε με ρωτά κανείς, γνωρίζω. Αν, όμως, θέλω να το εξηγήσω σε κάποιον που με ρωτά, δεν γνωρίζω. Αλλά σε κάθε περίπτωση τολμώ να πω πως τούτο γνωρίζω Αν τίποτε δεν τελείωνε, δεν θα υπήρχε παρελθόν. Αν τίποτε δεν πλησίαζε, δε θα υπήρχε μέλλον. Αν τίποτε δεν υπήρχε, δε θα υπήρχε και παρόν. Όμως, πώς είναι δυνατόν να υπάρχει το παρελθόν και το μέλλον, αφού τo παρελθόν πέρασε και το μέλλον δεν έχει έρθει ακόμη; Από την άλλη, αν το παρόν ήταν πάντα παρόν και δεν κυλούσε, το παρελθόν δεν θα ήταν χρόνος αλλά αιωνιότητα Αλλά, αν ήταν το παρόν μόνο χρόνος, επειδή κυλά στο παρελθόν, πώς μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει; Υπάρχει, μόνον γιατί κάποια στιγμή θα πάψει να υπάρχει. Το μόνο, λοιπόν, που μπορούμε να βεβαιώσουμε είναι ότι ο χρόνος οδηγεί στη μη-ύπαρξη» (Άγιος Αυγουστίνος, Εξομολογήσεις, XI, 14).

Ο φυσικός Στράτος Θεοδοσίου αναρωτιέται: «Τι είναι χρόνος; Ποιο είναι το αληθινό και ακριβές περιεχόμενο αυτής της φυσικής έννοιας και για ποιο λόγο έπρεπε να επινοηθεί; Είναι η ουσία του χρόνου μέγεθος μετρήσιμο με την κλασική έννοια ή μήπως η οποιαδήποτε μέθοδος μέτρησής του, ασχέτως με το πόσο διευκολύνει τους ρυθμούς της ζωής μας, περιορίζει και υποβαθμίζει ουσιαστικά την ευρύτητα της πραγματικής διάστασής του;».

Ο Χρόνος, πέρα από ερώτημα της Φυσικής ή της Φιλοσοφίας, είναι αντιληπτός, διαχειρίσιμος, πρακτικά μετρήσιμος με διαφορετικούς τρόπους ανάλογα με την κάθε Εποχή. Πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση, γενικά, η θέση του ήλιου στον ουρανό ρύθμιζε τις εργασίες και τη ζωή. Με το λάλημα του κόκορα οι αγρότες πήγαιναν στα χωράφια, με την καμπάνα της εκκλησίας μετρούσαν τις ώρες. Μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση, ο Χρόνος, που πριν ρύθμιζε τα πάντα, ήταν δυνατόν πλέον να ρυθμιστεί από τον άνθρωπο. Όταν φορέθηκαν τα πρώτα ρολόγια στο τσεπάκι του γιλέκου, και στον λαιμό της δασκάλας, κρεμασμένα από λεπτές αλυσίδες, ο άνθρωπος έκανε τον Χρόνο «δικό του», στον βαθμό που μπορούσε με ακρίβεια να τον υπολογίσει ώστε να κανονίσει τις δουλειές του.

Πόσοι από εμάς σήμερα φοράμε ρολόι για καθαρά πρακτικούς λόγους, όταν τσεκάρουμε το κινητό μας τηλέφωνο κάθε πέντε λεπτά και γνωρίζουμε... κάθε στιγμή τι ώρα είναι και μάλιστα με ακρίβεια;

Ο Αϊνστάιν και οι συνεργάτες του πριν από περίπου έναν αιώνα αναρωτήθηκαν αν ο Χρόνος είναι πραγματικός ή αν είναι μια επινόηση ή ψευδαίσθηση.

Ο Αϊνστάιν απέδειξε ότι ο Χρόνος αλλάζει καθώς κινούμαστε στο Σύμπαν. Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον είναι συμβάσεις. Όλοι οι Χρόνοι συνυπάρχουν και η παρούσα στιγμή δεν είναι μοναδική σε σύγκριση με κάποια στιγμή στο παρελθόν ή στο μέλλον.

«Γέρε Χρόνε, φύγε τώρα», τραγουδάμε την Πρωτοχρονιά. Ο Χρόνος ο αέναος, ο άναρχος, ο κυρίαρχος δεν γερνά σε 365 μέρες. Δεν γερνά ποτέ, σε αντίθεση με εμάς. Παρ' όλα αυτά, για να σηματοδοτήσουμε την έναρξη του νέου έτους, εμείς τον παρουσιάζουμε ως γέρο, με μακριά γενειάδα, κουρασμένο. Τον στέλνουμε στοργικά για ύπνο, όπως τους παππούδες μας στις οικογενειακές συγκεντρώσεις.

Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε, και είναι στο χέρι μας, είναι να κάνουμε τον Χρόνο να «μετράει». Να περνάει καλά, όσο γίνεται και είναι εφικτό. Αν οι στιγμές του παρόντος, του παρελθόντος και του μέλλοντος συνυπάρχουν, αυτό δεν μπορούμε να το βιώσουμε, να το δούμε με τα μάτια μας. Κόκκοι στο Σύμπαν, ούτε δέκατο του δευτερολέπτου δεν είναι ο καθένας από εμάς. Σημαντικοί, όμως, στους ανθρώπους μας, στις μικρές μας κοινωνίες.

Ίσως για εμάς τους κοινούς θνητούς, που βρήκαμε τέτοια μέρα να παιδεύουμε το μυαλό μας με τα μεγάλα ερωτήματα, να αρκούν οι στίχοι του Φοίβου Δεληβοριά: «Γιατί ο Χρόνος δεν υπάρχει/ γιατί ο Χρόνος είσαι εσύ και οι άλλοι/ και κανείς δεν γνωρίζει η ζωή πού θα βγάλει/ κι όλο αυτό είναι μια μεγάλη γιορτή/ Κι όποιος είπε ''και του χρόνου!'' θα εννοεί πως δεν τελειώσαμε φέτος./ Ευτυχές και στο χέρι μας το νέο έτος/ και πες το μου κι εσύ».

Εμένα μου αρκεί να βλέπω τη φωτογραφία του ανιψιού μου σε μια «καθιστική διαμαρτυρία» για κατεβάσει ο μπαμπάς του τα παιχνίδια από το πατάρι.

Και σκέφτομαι: Όσο έχουμε κάτι να περιμένουμε, είμαστε καλά. Και επειδή ο Χρόνος δεν αλλάζει, ας αλλάζουμε εμείς ό,τι πρέπει να αλλάξει.

Ας διεκδικούμε για να το κατορθώσουμε.

Και του χρόνου, λοιπόν!

Καλή Χρονιά!

Γαλανιάδη Εύα