Η Ελληνική Επανάσταση εορτάζεται στις 25 Μαρτίου. Στην πραγματικότητα, είχε ξεκινήσει νωρίτερα.

Η 25η Μαρτίου ως ημέρα εορτασμού της Επανάστασης του 1821, καθιερώθηκε 17 χρόνια μετά την έναρξη της επανάστασης, και συγκεκριμένα το 1838 από τον Βασιλιά Όθωνα. Ο λόγος ήταν για να συνδεθεί με τη μεγάλη θρησκευτική εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Υπήρξε ο διακαής πόθος του Αλέξανδρου Υψηλάντη και της Φιλικής Εταιρείας να γίνει αυτή η σύνδεση με μια θρησκευτικοί γιορτή για να τονωθεί το φρόνημα των Ελλήνων για την επανάσταση.

«Ο κόσμος μάς έλεγεν τρελλούς. Ημείς, αν δεν ήμεθα τρελλοί, δεν εκάμαμεν επανάστασιν» (Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Απομνημονεύματα)

Οι κλέφτες στην Πελοπόννησο προσπάθησαν με επιθέσεις εναντίον των Οθωμανών να προκαλέσουν το ξέσπασμα. Στις 14 Μάρτη, ο Νικόλαος Χριστοδούλου στήνει ενέδρα και χτυπά στο χωριό Αγρίδι τρεις γυφτοχαρατζήδες και τρεις ταχυδρόμους που μετέφεραν επιστολές του Καϊμακάμη της Τριπολιτσάς Μεχμέτ Σαλίχ στον Χουρσίτ πασά στα Ιωάννινα. Ακολούθως, Στις 16 Μαρτίου 1821, οργανώθηκε η επίθεση του Χονδρογιάννη στην τοποθεσία «Χελωνοσπηλιά» της Λυκούριας, εναντίον του φοροεισπράκτορα Λαλαίου Τουρκαλβανού Σεϊδή, που μετέφερε μαζί με τον καταγόμενο από τη Βυτίνα «Σαράφη» Νικόλαο Ταμπακόπουλο, χρεόγραφα από την Κερπινή Καλαβρύτων στην Τριπολιτσά. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας σημειώθηκε επίθεση εναντίον ανθρώπων του Τούρκου διοικητή (Βοεβόδα) των Καλαβρύτων Ιμπραήμ πασά Αρναούτογλου, που ανήσυχος εξαιτίας των γεγονότων που προηγήθηκαν ξεκίνησε με ολόκληρη τη φρουρά του για την Τριπολιτσά. Ο Αρναούτογλου, όταν πληροφορήθηκε όσα συνέβησαν, έντρομος κλείστηκε μαζί με τους υπόλοιπους Τούρκους στους τρεις πύργους των Καλαβρύτων. Στις 21 Μαρτίου 1821, 650 ένοπλοι αγωνιστές με αρχηγούς τον Σωτήρη Χαραλάμπη, τον Α. Φωτήλα, τον Σωτήρη Θεοχαρόπουλο, τον Ιωάννη Παπαδόπουλο, τον Νικόλαο Σολιώτη και τους Πετιμεζαίους επιτέθηκαν εναντίον των Τούρκων που είχαν καταφύγει στους πύργους και τους ανάγκασαν να παραδοθούν. Παράλληλα, ο Καρατζάς, ο Λειβαδάς και ο Γερακάρης ξεσήκωσαν την Πάτρα, και ανάγκασαν τους Οθωμανούς να κλειστούν στο φρούριό της.

Στις 23 Μαρτίου έγινε η κατάληψη της Καλαμάτας, της Βοστίτσας (σημερινό Αίγιο), ενώ μάχη δόθηκε και στην Πάτρα. Εκείνη την ημέρα, ο Σερραίος έμπορος και φλογερός πατριώτης Εμμανουήλ Παππάς, ξεκίνησε από την Κωνσταντινούπολη με προορισμό το Άγιο Όρος, ώστε να ξεκινήσει την επανάσταση και στη Μακεδονία.

Το πρώτο επαναστατατικό στρατόπεδο συγκροτήθηκε στη Βέρβαινα στις 25 Μαρτίου, από τον Αναγνώστη Κοντάκη με πολεμιστές από τον Άγιο Πέτρο, τα Δολιανά, καμπίσιους Τριπολιτσιώτες, και από τους επίσκοπο Βρεσθένης Θεοδώρητο και τον Π. Βαρβιτσιώτη. Εκεί σταδιακά συγκεντρώθηκαν οπλαρχηγοί και πολεμιστές από διάφορα μέρη και εκεί οργανώθηκε και η πρώτη μονάδα εφοδιασμού («φροντιστήριο» κατά τον Φωτάκο).

Στη Μάνη η εξέγερση ξέσπασε από τους Κολοκοτρώνη, Παπαφλέσσα, Νικηταρά και Κεφάλα -προτομή του Παναγιώτη Κεφάλα υπάρχει στο χωριό Άκοβο. Εκεί 2.000 Μανιάτες και Μεσσήνιοι έλαβαν τα πολεμοφόδια που είχαν σταλεί από τους Φιλικούς της Σμύρνης και είχαν φτάσει εκεί με καράβια. Στις 23 Μαρτίου απελευθερώθηκε η Καλαμάτα. Στις 24 Μαρτίου μαζεύτηκαν στα περίχωρα της Καλαμάτας γύρω στους 5.000 Έλληνες για να πάρουν την ευλογία της Εκκλησίας και την ίδια μέρα ξεσηκώθηκε η Φωκίδα.

Όπως είδαμε, η επανάσταση στην Πελοπόννησο δεν κηρύχθηκε μέσα σε μία μέρα. Παρ’ ότι ο τόπος ήταν έτοιμος να εξεγερθεί, οι πρόκριτοι δίσταζαν και οι οπλαρχηγοί έπρεπε να προκαλέσουν το μένος των Οθωμανών για να ξεσηκωθούν οι πολλοί εναντίον τους.

Ελάχιστοι θεωρούν ιστορικό γεγονός την ύψωση του λαβάρου της Αγίας Λαύρας από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και τον όρκο που έδωσαν εκεί οι οπλαρχηγοί. Αρκεί να αναφέρουμε ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο οποίος κρατούσε πλήρες ημερολόγιο, δεν αναφέρει καν το γεγονός στα απομνημονεύματά του. Από τους απομνημονευματογράφους, το αναφέρει μόνο ο Κανέλλος Δεληγιάννης, ο οποίος θέλησε να συνδέσει την έναρξη της Επανάστασης με την ιδιαίτερη πατρίδα του, και ο Μιχαήλ Οικονόμου αναφέρει πολύ γενικά ότι στις 25 Μαρτίου, ημέρα που ο Αλέξανδρος Υψηλάντης θεωρούσε ιδανική για την κήρυξη της Επανάστασης, πολλοί τόποι ξεσηκώθηκαν στην Πελοπόννησο. «Ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο πυρήνας του θρύλου διασώζει κάποια ιστορική αλήθεια, βασιζόμενοι σε προσωπικά αρχεία αγωνιστών και ιεραρχών του 1821, που ισχυρίζονται ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός τέλεσε δοξολογία στις 17 Μαρτίου στην Αγία Λαύρα και όρκισε ορισμένους κοτζαμπάσηδες και επισκόπους του Μοριά, που βρίσκονταν εκεί για τον εορτασμό του Αγίου Αλεξίου. Στα απομνημονεύματα του Παλαιών Πατρών Γερμανού διαβάζουμε ότι «οι συσκεφθέντες αποφάσισαν να μην δώσουν αιτίαν τινά, αλλά ως πεφοβισμένοι να παραμερίσωσι εις ασφαλή μέρη» ήδη από τις 17 Μαρτίου, καθώς είχαν αντιληφθεί ότι η Επανάσταση ξεκινούσε» (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΒ’, σ. 82).

Οι περισσότερες αναφορές για το λάβαρο της Επανάστασης είναι πολύ μεταγενέστερες του Αγώνα: για παράδειγμα, υπάρχει σε ομιλία του Ρήγα Παλαμήδη του 1846 και του Αλέξανδρου Δεσποτόπουλου στα 1861. Ως γεγονός, όμως, είχε ήδη περάσει στη βιβλιογραφία και στα σχολικά εγχειρίδια. Το μόνο ιστορικά βέβαιον είναι ότι στις 17 Μαρτίου ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, όπως ο ίδιος αναφέρει, τέλεσε δοξολογία στην Αγία Λαύρα και όρκισε εκεί ορισμένους επαναστάτες.
Η επανάσταση ετοιμαζόταν βήμα-βήμα, τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό της χώρας. Όσοι είχαν την πρόθεση να πάρουν τα όπλα, οι «ψυχωμένοι», συγκεντρώνονταν στα κρυφά σε σπίτια και οργανώνονταν μυστικά, κάτω από τη μύτη της οθωμανικής διοίκησης. Ο Φωτάκος αναφέρει ένα περιστατικό, κατά το οποίο, όταν έκαναν έφοδο Τούρκοι σε σπίτι όπου είχαν πληροφορίες ότι είχαν συγκεντρωθεί συνωμότες, εκείνοι προσποιήθηκαν ότι έκαναν βάφτιση και για να τους πείσουν, ξαναβάφτισαν το παιδί του οικοδεσπότη.

Αντί επιλόγου, ένα απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Χρυσανθόπουλου, στο οποίο αναφέρεται στην προετοιμασία της Επανάστασης στην Τριπολιτσά:

«Καθένας εργάζετο κρυφά εις το σπίτι του, διόρθωνε το τουφέκι του, επήγαινε εις τον λόγγον και έριχνε βόλια με το μονοκάλουπον και καθ’ όλα προετοιμάζετο. Οι αδελφοί της Εταιρίας συνήρχοντο εις τα σπίτια των αδελφών. Αφού εκατατάχθηκαν πολλοί, άρχισαν να γίνονται διάφορα μυστικά συμβούλια από τους αδελφούς εταιριστάς εις τα απόκεντρα μέρη, όπου τέσσερεις – πέντε ευρίσκοντο μαζί».

Γαλανιάδη Εύα